تاریخ‌نگاری و تاریخ پژوهشی در تعامل با متون مکتوب ادبی

بررسی آثار ادبی جهان گویای این مطلب­است که بخشی از این آثار، افزون بر ثبت وقایع گذشته، توصیه­ها و اعتراضات به حاکمان­وقت را در قالب شعر، حکایت و طنز بیان کرده­اند، بگونه­ای که از آن­ها می‌توان به عنوان معیار و محکی برای مکتوبات تاریخی که در همان زمان توسط مورخان حرفه­ای برای ما باقی­مانده است، بهره­برد. بدین­سان، شاید بتوان ادبیات را زبان دوم تاریخ نامید که با بلاغت و شیوایی هنری خویش، جذابیت خاصی به این سبک از تاریخ­نگاری می­دهد. از آن­جا که ادبیات به واسطۀ خصلت ذاتی نهفته در خویش، آمیخته با احساس و تخیل است، گاهی تخیلات شاعر با واقعیت در هم می­آمیزد و خطاهایی نیز به دنبال خود می­آورد. با وجود این، نقش این عنصر هنری آن قدر پررنگ است که تخیلات نیز بیانگر آن چیزی­است که باید در زمان شاعر باشد، ولی به علل گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی ممکن­است واقعیت رنگ باخته و بدین­سان، شاعر یا داستان­نویس آن را به صورت امری تخیلی آرزو می­کند. ظهور و تکوین تاریخ­نگاری فارسی پس از اسلام به میزان زیادی مدیون ادیبان یا دبیران بود که در این نوشتار از آن­ها با عنوان دبیر -مورخ یا ادیب- مورخ یاد شده است. این پژوهش با بهره‌گیری از شیوه پژوهش تاریخی با رویکرد تحلیلی-توصیفی و با استناد به منابع ادبی و تاریخی در پی آن­است تا نقش دبیران را در شکل­گیری تاریخ­نگاری فارسی و پیامدهای پیوند تاریخ و ادبیات در دوران پیشامدرن در ایران مورد بررسی قراردهد.